مالکیت زمین و ثبت آن یکی از پیچیده‌ترین مسائل حقوق مدنی در افغانستان به شمار می‌رود. سال‌ها بی‌ثباتی سیاسی، نهادهای ناکارآمد، و نفوذ قدرت‌های محلی در دستگاه قضایی، موجب شده‌اند که هزاران شهروند نتوانند اسناد قانونی و رسمی برای زمین یا ملک خود دریافت کنند. این مسئله نه‌تنها عامل بسیاری از نزاع‌های حقوقی و خانوادگی شده، بلکه مسیر فساد و زمین‌خواری را نیز هموار کرده است.
ثبت اسناد؛ بین قانون و بی‌نظمی اداری
مطابق با قانون ثبت املاک افغانستان، تمام زمین‌ها و املاک باید از طریق ادارات رسمی ثبت و سند شوند. اما در عمل، بسیاری از زمین‌ها بدون سند رسمی (قباله) مورد خرید و فروش قرار می‌گیرند. روند طولانی، هزینه‌بر و پیچیده ثبت رسمی، بسیاری از مردم را از مراجعه به ادارات مربوطه منصرف کرده است.
فساد؛ ریشه‌ی بحران مالکیت
در بسیاری از موارد، کارمندان ادارات زمین و شهرداری‌ها در قبال رشوه، اسناد جعلی صادر می‌کنند یا زمین‌های دولتی را به اشخاص خاص واگذار می‌نمایند. این امر منجر به بروز نزاع‌های حقوقی طولانی‌مدت می‌شود که گاه تا سال‌ها در دادگاه‌ها معلق می‌ماند.
تأثیر نبود شفافیت بر زندگی مردم
برای یک خانواده افغان، داشتن سند رسمی ملک نه‌تنها امنیت اقتصادی ایجاد می‌کند، بلکه شرط ضروری برای اخذ وام، فروش، ارث یا حتی زندگی بدون نگرانی از اخراج ناگهانی است. نبود این سند، یعنی زندگی در بلاتکلیفی و احتمال دائمی از دست دادن دارایی.
راه‌حل چیست؟
شفاف‌سازی نظام ثبت املاک، دیجیتالی‌سازی اسناد، آموزش حقوقی مردم، و ایجاد یک نهاد مستقل برای نظارت بر روند ثبت مالکیت، می‌تواند گام‌های مؤثری برای حل این بحران باشند. بدون شفافیت در مالکیت، توسعه اقتصادی و عدالت اجتماعی ممکن نخواهد بود.
