عرفان اسلامی مسیری است برای شناخت خداوند از راه دل، عشق و شهود، نه فقط از راه عقل و برهان. این مسیر با عنوان «سیر و سلوک» شناخته می‌شود که هدف نهایی آن رسیدن به فنای فی‌الله و بقای بالله است.
مراحل اصلی سلوک عرفانی:
-
توبه: آغاز راه عرفان با بازگشت کامل از گناه و تعلقات دنیوی است.
-
زهد: دل کندن از دنیا و تمرکز بر باطن.
-
فقر: نفی انانیت و وابستگی به غیر خدا.
-
صبر و رضا: تسلیم شدن کامل در برابر خواست الهی.
-
فنا: محو شدن خود در ذات حق؛ نهایت تجربه عرفانی.
-
بقا: بازگشت به خلق با نگاهی الهی؛ زندگی با نور خدا.
در این مسیر، عارف با تزکیه نفس و ذکر دائم، به مرحله‌ای می‌رسد که وجود خود را چون قطره‌ای در دریای حق محو می‌بیند. همین است که مولوی می‌گوید:
«چون که بی‌رنگی اسیر رنگ شد / موسیی با موسیی در جنگ شد»
تفاوت عرفان نظری و عملی:
عرفان نظری، به بررسی مفاهیم و ساختارهای فلسفی این سیر می‌پردازد، اما عرفان عملی بر تجربه‌ی زیسته‌ی سالک تمرکز دارد. هر دو لازم‌اند، اما سلوک واقعی جز با عمل حاصل نمی‌شود.
